Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri
Ekranlı araç denince ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü araç kastedilmektedir. Burada uygulanan işlemin içeriğine bakılmaz.
Operatör; esas işi ekranlı araçlarla çalışmak olan ve normal çalışmasının önemli bir bölümünde ekranlı araç kullanan kişidir.
Operatörün/çalışanın oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu masa ya da yüzey, operatör/çalışan-makine ara yüz yazılımı, monitör, klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların bulunduğu çalışma alanı çalışma merkezidir.
Hareketli makine ve araçların kumanda kabinleri ve sürücü mahalli, taşıma araçlarında aracın kumandasındaki bilgisayar sistemleri, toplumun kullanımına açık bilgisayar sistemleri, işyerinde kullanımı sürekli olmayan taşınabilir sistemler, hesap makineleri, yazar kasa ve benzeri veri veya ölçüm sonuçlarını gösteren küçük ekranlı cihazlar, ekranlı daktilolar ‘’Ekranlı araçlarla çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik’’in kapsamı dışında tutulmaktadır.
Ekranlı araçlarla çalışmalar konusunda yapılacak olan risk değerlendirmesinde özellikle görme, fiziksel sorunlar ve mental stresle ilgili riskler de dikkate alınmalı ve en aza indirilmesi için hiçbir sağlık ve güvenlik önlem aksatılmamalıdır.
Ekranlı araçlarla çalışma konusunda çalışanlara verilecek eğitimin kapsamında ekranlı araçlarla çalışmalarda riskler ve korunma yolları, doğru oturuş, gözlerin korunması, gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi, ara dinlenmeleri ve egzersizler olmalıdır.
Ekranlı araç operatörlerinin gözlerinin korunması için; ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce, yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına göre işyeri hekimince belirlenecek düzenli aralıklarla, ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorlukları yaşandığında, göz muayeneleri yapılır.
Ayrıca uygun çalışma planı yapılarak operatörlerin periyodik olarak ara vermesi veya dönüşümlü olarak başka işlerde çalışmaları sağlanabilir. Böylece ekranlı araçla çalışmanın olumsuz etkileri en aza indirilmiş olacaktır.
Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Aranacak Asgari Gerekler
- Ekipman
Çalışma masası, monitör, klavye, çalışma sandalyesi gibi ekipmanların kişiye göre ayarlanabilir, uygun mesafede, yükseklikte ve büyüklükte olması ve ışığı yansıtıcı yüzeylerinin olmaması önerilir. Ekran görüntüsünde titrememe olmamalıdır, bilekler için gerekiyorsa özel destek konulmalıdır.
- Çalışma ortamı
Çalışma merkezi operatör/çalışan için uygun olacak şekilde düzenlenmelidir. Parlama ve yansımaların önüne geçecek şekilde, uygun aydınlatma olmalıdır. Ekipmanların ortama verdiği gürültü ve ısısı çalışanların dikkatini dağıtmayacak şekilde ayarlanmalıdır. Ortamdaki nem ve radyasyon sağlığa zararlı olmayacak düzeyde tutulmalıdır.
- Operatör-Bilgisayar arayüzü
Kullanılacak programlar işe uygun seçilmeli, kullanımı kolay olmalı, operatörün bilgi düzeyine ve deneyimine göre ayarlanmalıdır. Sistemler çalışanların verimini artırmaya yönelik olmalı ve kolaylık sağlayacak şekilde geri beslemeli olmalı bununla birlikte operatöre uygun hız ve formatta bilgi verebilmelidir. Programların, verilerin algılanması ve kullanılması konusunda yazılım ergonomisi prensiplerine uygun olması önemlidir.
Ekranlı Araçlarla Çalışma Yönetmeliği Nedir?
Ekranlı araçlarla çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik içerisindeki bazı maddelerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
-
Ekranlı araçlarla çalışma yönetmeliği, çalışanların daha sağlıklı bir iş ortamında çalışmasını garanti eder. İşverenlerin belirli riskleri azaltmak için operatörler tarafından kullanılan iş merkezlerinde bir risk değerlendirmesi yapması gerekmektedir. Yönetmelikteki bu madde, işinin önemli bir parçası olarak düzenli olarak bilgisayar, klavye ve fare kullanan kişileri etkilemektedir. Maddeye göre rahat bir çalışma ortamı sağlayan, kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarını veya tekrar eden işlerden kaynaklanan zorlanma ve yaralanmaları en aza indirgeyen mobilya ve donanıma sahip olduklarından emin olmak için düzenli olarak operatörlerin çalışma ortamını incelemek bu risk değerlendirmelerinin bir parçasıdır.
-
Yönetmelikte yer alan diğer maddeye göre işverenler çalışanlara düzenli ve yeterli aralar ve molalar vermelidir. Böylece çalışan ekrandan biraz uzaklaşabilir ve hareket edebilir. Her 30 dakikada bir çalışanın masasında veya masasından uzakta farklı işler yapması için beşer dakikalık molalar verilmesi önerilir.
-
Çalışanlar, işverenlerinden yıllık göz testleri için ücret talep etme hakkına sahiptir. İleride karşılaşabilecekleri olası davalardan kaçınmak için işverenler, çalışanlarını bu haktan haberdar etmelidir. Doktor tarafından çalışanların gözleri test edilmelidir. İşveren kimlerin ücretsiz göz testi yaptırdığını, testlerin tarihlerini ve maliyetlerini ayrıntılı olarak tutması kendi yararına olur. Bu testlerin yıllık süreleri ve yaptırma zamanlarının geldiğinin çalışanlara hatırlatılması tavsiye edilir.
-
İşverenler, ekranlı araçlarla çalışan operatörlere çalıştıkları tüm iş merkezleri için yeterli sağlık ve güvenlik eğitimini sağlamalıdır. Çalışanların sandalyelerini nasıl konumlandırmaları gerektiği, masalarını nasıl düzgün bir şekilde tutacakları gibi bilgilendirmeler bu kapsamda değerlendirilir.
-
İyi bir işveren çalışanlarının fikirlerini almalı ve çeşitli projelere ya da alınan kararlara onların da katılımlarını sağlamalıdır. Böylece üretkenliğin artırılması ve personelin iş hakkında daha fazla deneyim kazanması hedeflenir. Bu konu yine yönetmelik tarafından güvence altına alınır.
Ekranlı araçlarla çalışmalarda aranacak asgari gerekler yukarıdaki gibi sıralanabilir.
Ekranlı Araçlarla Çalışma Yönetmeliğinin Amacı
Ekranlı araçlarla çalışma yönetmeliği, bu araçları kullanan çalışanlar için güvenli bir ortam oluşturmayı ve çalışanların hem fiziksel hem ruhsal sağlığını koruyacak önlemler almayı ve bir iş merkezini bu önlemler doğrultusunda en iyi konuma getirmeyi amaçlamaktadır. Aynı zamanda bu çalışanların yukarıda belirtilen sağlık ve güvenlik önlemlerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir. Eğer bir çalışan iş ortamından ve yürürlükte belirlenen asgari gereklerin yoksunluğundan kaynaklanan herhangi bir durumla ilgili rahatsızlığı varsa yönetmeliğe göre makul düzenlemeler talep etme hakkına sahiptir. Bir işveren çalışanlarını PC, dizüstü bilgisayar, tablet veya akıllı telefon gibi ekranlı araçlarda çalışma biçiminin getirebileceği risklerden çalışanını koruyan önlemler almakla yükümlüdür. İşverenlerin çalışma merkezlerini olası riskler için belirli sürelerde değerlendirmesi çalışanların olası bir rahatsızlıktan dolayı işine ara vermesi olasılığını daha düşük seviyelere çekmeyi amaçlar.
Ekranlı araçlarda çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik, ekranlı araçlarla günlük bir saat veya daha uzun çalışan operatörler için geçerlidir. Bu operatörler ekranlı araç kullanıcıları olarak tanımlanmaktadır. Yönetmelik ekranlı araçları bir defa veya seyrek olarak kullananları kapsamamaktadır.
Ekranlı Araç Nedir?
Ekranlı araç günlük hayatta sıklıkla kullanılan grafik ya da alfanümerik ekranı olan cihazlar ve ekipmanlar için kullanılan genel terimdir. Bu araçlar uzun yıllardır kullanılmakta olup iş yerlerinde evlerde sıklıkla karşılaştığımız araçlardır. Bunların içine PC’leri, dizüstü bilgisayarları, akıllı telefonları dahil etmek mümkündür. Birçok çalışanın bu ekranlar önünde saatlerini harcadığı göz önüne alınacak olursa, rahat ve sağlıklı bir çalışma alanı yaratmak ve sürdürmek gereklidir. Hemen hemen tüm ofis çalışanlarının ekranlı araçlara erişimi vardır ve bu araçları düzenli olarak kullanırlar. Kullanımı yüksek riskli olmasa da ekranlı araç kullanıcıları kendilerini korumak için dikkatli olmalı ve bazı önemli kullanım uygulamalarını yerine getirmelidir. Çalışanların sağlığını korumak ve işçileri bu konuda bilgilendirmek için AYA OSGB gibi profesyonel kanallardan da destek almaları gerekebilir. Bilinmesi gereken bir diğer konu ise ekranlı araç kullanıcılarının sadece ofiste olmadığıdır. Evinizde çalışıyorsanız ve uzun saatler boyunca ekranlı araçlara bakıyorsanız siz de bir kullanıcısınızdır ve ve sizin de sağlık önlemlerine uymanız gereklidir. “Ekranlı araç kullanımı nelere dikkat etmeliyiz?” araştırmasında yazının devamını okuyabilirsiniz.
Ekranlı Araç Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Ekranlı araç kullanılan bir iş ortamında çalışanların iş ortamını daha güvenli hale getirmek için ekranlı araç kullanımında dikkat edilmesi gerekenler aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
-
Kendinizi rahat bir şekilde çalışmaya hazırladığınızdan emin olmak ilk adımdır: Önkollar neredeyse yatay olmalı ve kullanıcının gözleri ekranın üst kısmıyla aynı yükseklikte olmalıdır.
-
Tüm belgeleri veya diğer ekipmanları yerleştirmek için yeterli çalışma alanı olduğundan emin olun. Bir belge tutucu, garip boyun ve göz hareketlerinden kaçınmaya yardımcı olabilir.
-
Masanızı dağınıklıktan uzak tutmak çok önemlidir. Çalışma alanınızı düzenlemenizde fayda var. Örneğin, en sık kullandığınız eşyalar size en yakın yerde, daha seyrek kullanılanlar ise daha uzakta saklanmalıdır.
-
Parlamayı veya parlak yansımaları önlemek için masayı ve ekranı düzenleyin. Ekranın doğrudan pencerelere veya parlak ışıklara bakmaması en iyisidir.
-
Bacakları hareket ettirmek için masanın altında yeterli boşluk olduğundan emin olun.
-
Klavyenin önündeki boşluk, yazmadığınız zamanlarda ellerinizi ve bileklerinizi dinlendirmenize yardımcı olabilir. İyi klavye tekniği önemlidir, bunu, tuşlara yumuşak bir şekilde dokunarak ve parmaklarınızı fazla germeden yapabilirsiniz.
-
Yazarken bileklerinizi düz tutmaya çalışın.
-
Düz bir bilekle kullanılabilmesi için fareyi kolayca erişilebilecek bir yere yerleştirin.
-
Ekrandaki karakterlerin net, odaklı olduğundan, titremediğinden veya hareket etmediğinden emin olun. Odadaki aydınlatma koşullarına uyacak şekilde ekrandaki parlaklık ve kontrast kontrollerini ayarlayın. Ekran yüzeyinin temiz olduğundan emin olun.
-
Yazılımı kurarken, normal rahat bir çalışma pozisyonunda otururken ekranda kolayca okunabilecek kadar büyük bir metin seçin.
-
Gözlerinizi yormamak ve düzenli molalar vermek için düzenli olarak ekranlarınızdan uzak durmalısınız. Gün boyunca aktif kalmak önemlidir. Çalışmanızı, her saat en az beş dakikanızı ekrandan uzakta fotokopi çekme, arama yapma vb. iş aktiviteleri yapacak şekilde organize etmeniz önerilir.
Ekranlı araçların doğru kullanımına değindikten sonra diğer bir önemli konuya da kısaca değinmekte fayda vardır. Peki ekranlı araç kullanımıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi önerilmez?
-
Fareyi veya herhangi bir ekipmanı çok sıkı tutmaktan kaçının. Klavyeye çok sert bastırmayın.
-
Bileğinizi garip bir konuma getirmekten veya sert bir kenara yaslamaktan kaçının; yastıklı bir fare altlığı, bası yaralarını önlemeye yardımcı olabilir.
-
Parlamayı azaltmak için ekran yüzeyinin temiz olduğundan emin olun. Parlaklığı ve kontrastı oda aydınlatmasına göre ayarlayın.
Ekranlı Araçları Yanlış Kullanmaktan Kaynaklanan Rahatsızlıklar
Ekranlı araç kullanımı sırasında yeterli mola olmadan uzun çalışma süreleri, çok fazla tekrarlayan hareketlerden kaynaklanan aşırı kullanım, aşırı iş yükü, titreşim, yaş ve kişiye özgü genel sağlık sorunları fiziksel problemlere neden olan temel faktörlerdendir. Ayrıca hamile kadınlar fiziksel rahatsızlıklara daha fazla eğilimlidirler ve özel olarak dikkat gerektirirler.
Ekran başında uzun süreler hareketsiz kalmak bazı rahatsızlıklara sebeb verebilir. Bazı sağlık sorunlarının tam nedenini saptamak her zaman açık olmayabilir, ancak genellikle şu şekilde kategorize edilebilir:
-
Fiziksel (kas-iskelet sistemi) problemler,
-
Görsel yorgunluk,
-
Zihinsel stres.
Fiziksel riskler: Kas-iskelet bozuklukları, sıklıkla tekrarlayan zorlanma yaralanmaları olarak kendini gösterir. Bunlar ilerleyici rahatsızlıklardır ve çoğu durumlarda iş gücünde ve çalışma veriminde önemli kayıplara neden olmaktadırlar. Bu tür rahatsızlıklarda genellikle parmaklarda, ellerde, bileklerde kollarda, dirseklerde, omuzlarda ve boyundaki kas ve tendomlarda tahribatlar meydana gelir ve göz ardı edilirse uzun süreli hasarlara yol açabilir. Bu tür rahatsızlıklar çoğunlukla ekranlı araç kullanımı sırasında yetersiz oluşturulmuş iş ortamlarından kaynaklanır. Oturulan sandalyenin rahatsız olması kötü bir duruşa, kötü duruş da bu tür hastalıklara zemin hazırlar.
Görsel yorgunluk: Ekranlı araçlarla çalışmak gözlerde kalıcı hasara neden olmaz, ancak bu tür çalışmalar görsel olarak zorlayıcı olabilir. Uzun süre ekran başında çalışan kişilerin aklında “ekranlı araç kullanımında gözler kaç saatte bir dinlendirilmeli?” sorusu takılabilir. Uzun süreli ekranlı araç kullanımı gözlerde yorgunluğa, rahatsızlığa, geçici kısa görüşlülüğe ve baş ağrılarına neden olabilir. Ayrıca, daha önce fark etmedikleri görme sorunlarının farkına varılmasını sağlayabilir. Bir işveren, talep edilmesi halinde ekranlı araç kullanan işçiler için ekranlı araç göz muayenesi yaptırtmak ve bunun için ödeme yapmakla yükümlüdür. Ekranlı araç kullanıcılarının belirli aralıklarla düzenli göz muayenelerini yaptırmaları tavsiye olunur.
Zihinsel stres: Kullanıcının hiç konuşmadan, diğer insanlarla iletişime geçmeden sürekli ekranlı araç kullanması, uzun ve mola vermeden kullanım saatleri zaman içinde yılgınlığa ve strese neden olabilir. İş yerindeki hem fiziksel hem de sosyal stres faktörleri işçinin veya kullanıcının işgücü verimini düşürür. Arıca stres kasları ve yumuşak dokuları gerer ve gerilen bu dokuların yaralanma olasılıkları daha yüksektir.
Ekranlı araç kullanımında bilinmesi gereken temel kavramlar ve öneriler dikkate alındığında tüm riskler en aza indirilebilir.